Likaon,
simir (
Lycaon pictus) –
gatunek drapieżnego ssaka z rodziny
psowatych, zaliczany do
reliktowej linii psowatych, dawniej występujący na prawie całym kontynencie
afrykańskim, łącznie z Saharą, a w starożytności także na
Bliskim Wschodzie aż po
Babilonię.
Obecnie jest jednym z najrzadszych dużych mięsożerców. Likaon ma bardzo
silny instynkt stadny, który sprawia, że żyje i poluje w dużych
watahach. Jest bardzo wytrzymałym drapieżnikiem – może gonić ofiarę przez wiele kilometrów. Najchętniej poluje na
antylopy. Żywi się głównie mięsem, czasami dietę uzupełnia pokarmem roślinnym. Blisko spokrewniony z
cyjonem (
Cuon alpinus), jest jednak od niego trochę większy. Jego główni wrogowie to lwy (które często zabijają likaony) i
hieny cętkowane. Inteligencją dorównują
wilkom, natomiast przewyższają je stopniem rozwoju zachowań społecznych
[4].
Są najbardziej skutecznymi łowcami dużych zwierząt wśród wszystkich
ssaków. Obecnie poświęca się coraz więcej uwagi tym bardzo zagrożonym
ssakom drapieżnym Afryki (drugi na liście zwierząt zagrożonych ssak
drapieżny Afryki - zob.
kaberu).
Występowanie i środowisko
Likaon zamieszkuje suche obszary na południe od
Sahary. Występuje w
Etiopii,
Erytrei,
Angoli,
Botswanie,
Namibii,
Somalii, południowym
Sudanie, południowym
Czadzie, wschodniej
Nigerii,
Demokratycznej Republice Konga,
Kenii,
Tanzanii,
Angoli,
Zambii,
Zimbabwe i
RPA. Unika wszelkich lasów, jest typowym zwierzęciem otwartych terenów. Zamieszkuje zarośla akacjowe,
półpustynie,
sawanny drzewiaste,
busz, niekiedy pojawia się na obszarach bardziej górzystych, jednak jego główne siedlisko stanowią
sawanny trawiaste bogate w duże ssaki roślinożerne takie jak
gnu czy
zebry.
Ewolucja i systematyka
Likaon to obecnie jedyny przedstawiciel rodzaju
Lycaon. Jest przedstawicielem
reliktowej fauny afrykańskiej występującej niegdyś na obszarze
Eurazji. Zapis kopalny dowodzi, że przodkowie likaona istnieli już w
pliocenie na obszarze
Azji i
Europy, zaś we wczesnym
plejstocenie (ok. 1,8 mln lat temu) występowały także na obszarze
Afryki.
Pierwotni
plioceńscy przodkowie byli psami o słabo rozwiniętych
łamaczach. Stopniowa modyfikacja
zębów
pozwoliła na wykształcenia się dzisiejszego uzębienia likaona o
szerokich, ostrych łamaczach. Mimo to kopalne zapisy dotyczące przodków
likaona są bardzo ubogie, w przeciwieństwie do innych znanych
drapieżników np.
lwów czy
wilków. We wschodniej Afryce na drodze
anagenezy, czyli transformacji filetycznej, powstał gatunek
Lycaon pictus (likaon zwany simirem lub dzikim psem afrykańskim). Prawdopodobnie najbliższego wspólnego przodka likaon miał z
cyjonem (
Cuon alpinus), nie wiadomo jednak kiedy nastąpiło rozdzielenie się gałęzi
drzewa kladystycznego obydwu gatunków (Pietrzak, 2007). Nieco dalszymi krewnymi likaona są również afrykańskie pierwotne
szakale pręgowane i
czaprakowe należące do osobnych podrodzajów rodzaju
Canis oraz inni przedstawiciele tego rodzaju na czele z
wilkiem szarym.
Likaon wcześniej był klasyfikowany do podrodziny
Simocyoninae razem z cyjonem i
psem leśnym. Ostatnie badania
mitochondrialnego DNA (1993) dowiodły bliskie pokrewieństwo z psowatymi z rodzajów
Canis,
Cuon,
Cerdocyon,
Atelocynus,
Dusicyon i
Lycalopex[5].
Obecnie likaona zalicza się do
podrodziny Caninae,
plemienia Canini. Niekiedy wydzielano likaona wraz z cyjonem w podplemię
Simocyonina (Pietrzak, 2007). Ostatnio przeważa pogląd, że likaona należy zaliczyć do podplemienia
Canina, razem z psami
Canis i cyjonem. Wiele zachowań, struktura społeczna i rozrodcza jest podobna jak u
cyjona i
wilka szarego. Tak jak wszystkie psowate z rodzaju
Canis, likaon posiada 78
chromosomów diploidalnych.
Charakterystyka
Jest to zwierzę o harmonijnej budowie ciała, o dużych, szerokich, zaokrąglonych
uszach z krótkim zwężającym się ku końcowi
pyskiem. Posiada szczupłą
sylwetkę o długich i smukłych kończynach. Ma wąską, ale pojemną i silną
klatkę piersiową oraz dobrze rozbudowaną część nosową pyska, także dobrze rozwinięty zmysł powonienia i
słuchu. Pysk i zewnętrzne części uszu czarne. Poprzez czoło rozciąga się czarna
pręga.
Charakterystyczna jest czarno-brunatna
sierść
w białe i rudawe plamy oraz puszysty ogon z białą końcówką. Każdy
osobnik ma inny układ łat na ciele, więc nie ma dwóch takich samych
likaonów. Przez jego krótką i rzadką sierść w niektórych miejscach
prześwituje różnobarwna
skóra także warunkująca indywidualną barwę sierści poszczególnych członków stada.
Taka budowa likaona (m.in. krótka sierść i duże uszy) jest jednym z
przystosowań do życia w podrównikowych terenach trawiastych i pozwala
szybko wydalać ciepło z organizmu podczas długotrwałego biegu za
zdobyczą.
Likaon waży przeciętnie 17–36 kg
[6].
Samce są większe od samic o około 3–7%. Masa ciała zmienna, w
zależności od dostępnego pokarmu. Szczenięta są czarne z niektórymi
białymi częściami. Likaon w przeciwieństwie do innych psów nie posiada
piątego szczątkowego palca na przednich kończynach. Wydziela silny,
piżmowy
zapach. Samice mają 12–14 sutków. Likaon posiada szeroką, zaokrągloną
czaszkę z szerokim łukiem jarzmowym, potężnymi łamaczami, dużymi kłami i
silnym zgryzem. Cechą charakterystyczną są szerokie i duże zęby
trzonowe przystosowane do kruszenia kości oraz duży grzebień potyliczny
stanowiący przyczep dla silnych mięśni karku, podobnie jak u
hien[7].
Wielkość
- Wysokość: 60–80 cm [8]
- Długość ciała: 110–150 cm [8]
- Długość ogona: 30–41 cm [9]
- Masa ciała: 17–30 kg [8]
Tryb życia i zachowanie
Likaony prowadzą głównie dzienny tryb życia.
Watahy
afrykańskich likaonów liczą od 10 do 60 osobników, są to największe
stada jakie tworzą ssaki drapieżne. Społeczeństwo likaonów jest silnie
ze sobą powiązane, występuje hierarchia osobników. Wszyscy członkowie
stada śpią, rozmnażają się i polują zawsze razem. Grupie przewodzi
dominująca para, a hierarchia jest osobna dla samców, osobna dla samic.
Przewodnikiem stada jest zazwyczaj stary doświadczony samiec. Areały
jednego stada mogą liczyć ponad 4000 km², mimo to likaony nie są aż tak
terytorialne jak inne ssaki drapieżne.
Wieloletnie badania pokazują, że w stadzie likaonów hierarchia jest bardzo wyraźna, łatwiej zauważalna wśród samic niż samców
[potrzebne źródło]. Ceremonia pozdrowień przed polowaniem jest uderzająco podobna do obserwowanej u
wilków szarych.
W przeciwieństwie do wilków przez wiele lat nie obserwowano między
likaonami walk o pożywienie w czasie wspólnego jedzenia. Dzięki
wieloletnim skrupulatnym badaniom dowiedziono, że dość wyraźnie zaznacza
się podział osobników przy jedzeniu. Oto jeden z przykładów o
hierarchicznym społeczeństwie likaonów:
"
...przykłady notorycznej agresji wśród jedzących dorosłych
likaonów wystąpiły w stadzie złożonym z czterech dorosłych osobników ...
W ciągu pierwszych paru tygodni niższa rangą samica była ciągle
odpędzana od każdej zdobyczy i często atakowana przez drugą samicę. W
dodatku jeden lub dwa samce często przyłączały się do ataku dominantki,
podobnie jak szczenięta, które łączyły się w ataku na przegrywającego w
bójce. Jeśli tylko psy nie jadły, dominujący samiec bardzo często bronił
podporządkowaną samicę przed atakami dominantki, wciskając się między
obie samice i delikatnie odpychając dominantkę..." [Hugo van Lawick-Goodall; Jane van Lawick-Goodall, 1971]
Osobnik podporządkowany podkula ogon szybko nim machając, piszczy,
obnaża zęby, szyję, kładzie się na ziemi oraz liże osobnika
dominującego. Osobnik dominujący w tym wypadku stoi wyprostowany z
ogonem uniesionym wysoko z dumną miną, nieraz obniża nieco głowę
przysuwając ją ku ziemi.
Pokarm i strategia polowania
Dwa likaony rozrywające zdobycz
Likaon żywi się prawie wyłącznie mięsem. Zwierzęta te polują w grupach, często dwa razy dziennie a ich ofiarami padają
impale,
gazele Thompsona,
Granta,
zebry,
gnu oraz inne gatunki
gazel i
antylop. Likaon żywi się także drobnymi
ssakami (np. gryzoniami),
ptakami, a także
owadami.
Ofiary lokalizuje za pomocą węchu i wzroku. Likaony są wytrwałymi
łowcami, potrafią biec do 5 km z prędkością 50 km/h. Najszybsze osobniki
osiągają prędkość 65 km/h. Z taką prędkością doganiają większość swoich
ofiar na dystansie 3 km
[4].
Gdy zbliżają się do ofiary każdy osobnik ma przydzieloną rolę w
strategii polowania, następnie atakują wyczerpaną zdobycz chwytając za
kark i gardło i natychmiast nadal żywe zwierzę jest rozrywane na
kawałki. Po minucie zwierzę nie żyje a po kilkunastu minutach pozostają z
niego tylko kości i kawałki skóry.
Blisko 80% wszystkich polowań kończy się sukcesem (podczas, gdy w
przypadku lwów, uznawanych za najlepszych drapieżników, jest to tylko
30%).
W przeciwieństwie do przyjętych poglądów nie każde pojawienie się
likaonów w pobliżu stada np. gnu wywołuje popłoch i panikę. Dopiero gdy
likaony zbliżą się zanadto i zaczynają przyśpieszać wywołuje to
pobudzenie u potencjalnej zdobyczy. Podczas polowania poszczególne
likaony mogą gonić różne ofiary. Takie zachowanie ma na celu wyszukanie
odpowiedniej zdobyczy i gdy taka zdobycz zostanie wybrana wszyscy
członkowie stada zaczynają ścigać tylko jedną ofiarę.
Po zjedzeniu zdobyczy likaony wracają do stada i
zwracają
pokarm szczeniętom i opiekującym się nimi samicom. W przeciwieństwie do
lwów i wilków likaony ustępują młodym pierwszeństwa w dostępie do
pokarmu. Chore i kalekie osobniki, a także osierocone młode pozostają
nadal pod opieką watahy
[4].
Przypisy
- ↑ Lycaon pictus w: Integrated Taxonomic Information System (ang.)
- ↑ Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Lycaon pictus. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 19 października 2009]
- ↑ Lycaon pictus. Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych (IUCN Red List of Threatened Species) (ang.)
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Edward Osborne Wilson: Socjobiologia. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo s.c., 2001. ISBN 83-7150-682-1.
- ↑ Robert K. Wayne. Molecular evolution of the dog family. „Trends in Genetics”. 9 (6), s. 218-224, 1993. doi:10.1016/0168-9525(93)90122-X. PMID 8337763 (ang.).
- ↑ BBC Wildfacts. [dostęp 2008-05-31].
- ↑ African Wild Dog (Lycaon pictus). [dostęp 2007-06-08].
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Beata Pawlikowska: Blondynka na safari. Warszawa: National Geographic, 2009, s. 120-121. ISBN 978-83-7596-040-2.
- ↑ Równiny trawiaste. Warszawa: "Delta", 1999, s. 38. ISBN 83-7175-225-3.
piękna rodzina jeleni szlachetnych
